ام اس (MS) چیست؟

مقدمه

ام اس بیماری خودایمنی است که بسیاری از جوانان امروزه را درگیر کرده است. آیا شما هم نگران ام اس و علائم آن هستید؟

توجه! هر آنچه در مورد ام اس نیاز دارید در این مقاله به صورت بسیار کامل و ساده آموزش داده شده است. در صورتی که این مقاله به سوال شما پاسخ نداد می توانید به متخصصان توان درمان پیام داده تا هرچه سریعتر به سوال شما پاسخ داده شود.

 

ام اس یا اسکلروز متعدد (مالتیپل اسکلروزیس و به انگلیسی: Multiple Sclerosis) یک بیماری التهابی عصبی و خودایمنی است. برای درک عمیق تر بیماری ام اس بهتر است کمی با سیستم عصبی آشنا شویم.

سیستم عصبی شامل مغز و نخاع و اعصاب محیطی هست که به عضلات و بخش های مختلف بدن پیام ها را منتقل می کنند. این سیستم از سلول های عصبی به نام نورون تشکیل شده است. نورون ها برای اینکه پیام عصبی خود را با سرعت بیشتری انتقال بدهند یک سری لایه ها بر روی آکسون ها (بخشی از نورون) کشیده اند. این لایه ها میلین نام دارند.

در واقع در بیماری ام اس این میلین آسیب می بیند. میلین توسط سلول های ایمنی خود بدن هدف قرار گرفته و تخریب می شود. به همین علت به MS بیماری خودایمنی گفته می شود.

پس اولین چیزی که آسیب میبیند سرعت هدایت پیام در سلول های عصبی است. پس خیلی راحت متوجه میشیم که چرا حرکات دست و پا در افراد مبتلا به ام اس کند و آهسته شده است!

 

 

اگر تصویر مغز را دیده باشید یک بخش هایی تیره و خاکستری و بخش های دیگر سفیدتر است. آکسون های میلین دار بیشترین حجم این ماده سفید را می سازند. پس در نتیجه ی ام اس حجم زیادی از ماده سفید تخریب می شود.

اسکلروز یا پلاک به معنی زخم است. به این دلیل این بیماری اسکلروز متعدد نام دارد که این زخم ها و پلاک ها به صورت مختلف و با تعداد کم یا زیاد در مناطق مختلف سیستم عصبی تشکیل می شود. هرجا که این زخم ها ایجاد شود می تواند باعث آسیب به عملکرد آن اعصاب بزند.

مثلا اگه این پلاک روی عصب بینایی ایجاد بشود میتواند باعث کاهش بینایی فرد شود. یا اگه روی منطقه ای که مسئول هدایت پیام درد هست ایجاد شود باعث میشود فرد احساس درد شدیدی داشته باشد.

این پلاک می تواند به اندازه ی یک سر سوزن کوچک و یا حتی به اندازه توپ پینگ پنگ بزرگ باشد. این مناطق را پزشکان با ام آر آی MRI تشخیص می دهند.

انواع ام اس

از سال ۱۹۹۶ میلادی ام اس به چهاردسته تقسیم بندی شد:

• عود و بهبود یا relapsing-remitting MS (RRMS)
• عود کننده-پیشرونده (PRMS) progressive-relapsing MS
• پیشرونده اولیه یا primary-progressive MS (PPMS)
• پیشرونده ثانویه یا secondary-progressive MS (SPMS)

این چهار طبقه بندی هم اکنون توسط جامعه پزشکی به طور گسترده مورد استفاده قرار می گیرد و یک زبان مشترک برای تشخیص و درمان MS می باشد. دسته بندی های بر اساس این است که تا چه حد بیماری در هر بیمار پیشرفت کرده است.

۱) عود و بهبود (RRMS)

شایع ترین نوع ام اس که مشخصه اصلی این نوع از ام‌اس وجود حملات حاد (عود) پیش بینی نشده است. این حملات بسیار واضح هستند. به دنبال این حملات، بهبودی کامل یا نسبی بیمار همراه با عدم پیشرفت بیماری اتفاق می افتد. این روند ممکن است ماه ها یا سالها طول بکشد.

بعد از حمله، علائم ایجاد شده یا برطرف می شوند یا عوارضی باقی می ماند. این بیماری در ۸۵ تا ۹۰ درصد بیماران به این شکل آغاز می شود. اگر علائم به طور کامل پس از هر حمله برطرف شوند، بیماری ام اس از نوع خفیف می باشد.

اگر این نوع ام اس را داشته باشید ممکن است موارد زیر را تجربه کنید:

• عود یا حمله شدید که به طور واضح منجر به درگیری شدید عملکرد مغز شما می شود.
• دوره های بهبود و بازسازی جزئی یا کامل پس از عود و بین حملات (زمانی که بیماری متوقف می شود.)
• علائم خفیف تا شدید و همچنین عود و بهبود که روزها یا ماهها طول می کشد.

اگر این افراد درمان و توانبخشی دریافت نکنند به طور میانگین نیمی از آن ها پس از ۱۰ سال تبدیل به پیشرونده ی ثانویه می شوند!

۲) عودکننده – پیشرونده (PRMS)

در ام اس عودکننده-پیشرونده، بیمار از ابتدا دچار پسرفت می شود، اما پیشرفت بیماری همراه با عودهای حاد (یا بدون بهبودی) رخ می دهد. در حدود ۵ درصد از بیماران MS از نوع عودکننده – پیشرونده هستند.

۳) پیشرونده اولیه (PPMS)

وضعیت بیماران مبتلا به MS پیشرونده اولیه به تقریبا ممتد بدتر می شود. ممکن است گاهی وضعیت این بیماران برای مدت کوتاهی ثابت بماند یا بیمار به طور موقتی به میزان اندکی بهبود یابد.

اما به طور کلی سیر بیماری پیشرونده است. در حدود ۹ درصد بیماران از نوع پیشرونده اولیه هستند. این نوع معمولا در حدود سن ۴۰ سالگی آغاز می شود.

۴) پیشرونه ثانویه (SPMS)

۶۵ درصد بیمارانی که MS از نوع عود و بهبود داشته اند پس از مدتی دچار پسرفت می شوند. پس در این دوره بیماری اسکلروز متعدد ابتدا از نوع عود و بهبود است اما پس از مدتی پیشرونده می شود. به طور متوسط ۱۹ سال طول می کشد تا این اتفاق بیافتد.

پیشرفت بیماری با سرعت های متغیر رخ می دهد. به طور کلی ۳۱ درصد بیماران دوره پیشرونده ثانویه (SPMS) را تجربه می کنند.

علایم ام اس چیست؟

علایم اسکلروز متعدد به دو دسته تقسیم می شوند:

1. علایمی که مستقیما به دلیل از بین رفتن میلین در مغز و نخاع ایجاد می شوند. به اینها علائم اولیه می گویند. مانند بی حسی و ضعف
2. علائمی که به طور غیر مستقیم در نتیجه ی آسیب پیش می آیند. به این نشانه ها علائم ثانویه می گویند. مثلا ضعف و سستی باعث می شود که مقدار حرکت در مفاصل کاهش یابد.

علائم اولیه مالتیپل اسکلروزیس (MS) را می توان به طور کلی به ۵ طبقه دسته بندی کرد:

1. حرکت و راه رفتن
2. گفتار و بلع
3. مثانه و روده
4. اختلال حسی
5. شناخت و حافظه

علائم مربوط به حرکت و راه رفتن می تواند شامل:

• خستگی
• سفتی
• ضعف
• ترمور (یا حرکات لرزشی غیرارادی)
• مشکل در تعادل
• مهارت ضعیف
• آتاکسی (عدم هماهنگی عضلانی)
• تحرک کم و ضعیف

خستگی یکی از شایع ترین و مشکل سازترین علایم بیماری اسکلروز متعدد است که در حدود دو سوم بیماران دیده می شود. ممکن است ماه ها و حتی بیشتر به طول بیانجامد. دو الگوی کلی از خستگی شامل:

1. خستگی مدام: که حتی انجام ساده ترین فعالیت ها را برای بیمار غیر ممکن می سازد
2. خستگی ناشی از فعالیت: به دنبال چندین دقیقه فعالیت جسمی ظاهر می شود که بیشتر در پاها ایجاد شده و بعد از استراحتی کوتاه رفع می شود. این حالت حتی ممکن است چشم ها را به دنبال مطالعه درگیر کند که بعد از قطع مطالعه رفع می گردد.

خستگی به طور عمده در هوای گرم و به دنبال حمام آب داغ تشدید می شود. افزایش دمای بدن (مثلا تب) نیز باعث بدتر شدن این وضعیت می شود.

سفتی عضلات یکی دیگر از علائم اسکلروز متعدد می باشد که ممکن است با درد و گرفتگی همراه شود. در طی سیر بیماری، قدرت عضلانی دست ها و پاها ممکن است کاهش یابد و باعث شود بیمار برای راه رفتن به حمایت نیاز پیدا کند.

مخچه مسئول حفظ هماهنگی عضلات است و آسیب آن باعث بروز مشکلات تعادل و هماهنگی حرکات می شود. این مسئله عدم تعادل در هنگام راه رفتن را به دنبال دارد. حتی ممکن است فرد در برداشتن اجسام کوچک با دست دچار مشکل شود. همچنین ممکن است لرزش دست نیز رخ دهد.

مشکلات ادراری و روده ای به علت درگیری عضلات کنترل کننده مثانه و روده در بسیاری از بیماران مبتلا به اسکلروز متعدد دیده می شود. اختلالات روده کمتر به چشم می آید و معمولا به صورت یبوست ناشی از بی تحرکی در مراحل انتهایی بیماری ظاهر می شوند. اما مشکلات ادراری در اسکلروز متعدد شایع است و منجر به بی اختیاری ادرار می شود.

اختلال حسی نیز شامل:

• بی حسی
• درد
• مشکلات بینایی
• اختلالات جنسی
• سرگیجه
• تورم مچ پا
• سرد شدن کف پا

سالها تصور میشد که ام اس یک اختلال بدون درد است. اما امروزه مشخص شده که برخی از بیماران از درد و ناراحتی شکایت دارند. درد ممکن است عارضه مستقیم بیماری اسکلروز متعدد باشد. علاوه بر درد عضلانی اسکلتی در مفاصل، عضلات، تاندون ها و رباط ها، گاهی درد ناگهانی نیز دیده می شود.

بیماری اسکلروز متعدد یکی از شایع ترین بیماری های عصبی شناختی است که باعث مشکلات بینایی می شود. التهاب عصب بینایی یکی از علائم شایع ام اس است. به خصوص این اتفاق در اوایل بیماری بیشتر دیده می شود. این امر منجر به:

• تاری دید
• عدم توانایی درک رنگ ها
• درد پشت کره چشم
• حرکات تشدید شده ی چشم
• دو بینی
• نیستاگموس

گفتار و بلع نیز به دلیل مشکلاتی که در عضلات صورت و حلق پیش می آید درگیر می شود. عموما گفتار آهسته، کند و با تلاش و تقلا خواهد شد. همینطور هماهنگی بلع و تغذیه ضعیف خواهد شد. برای درمان این مشکلات گفتاردرمانگر می تواند به شما کمک کند. در ادامه بیشتر توضیح خواهیم داد.

 

علت بیماری ام اس چیست؟

علت اصلی مالتیپل اسکلروزیس ناشناخته است. اما این یک بیماری خودایمنی است که در آن سیستم ایمنی بدن به بافتهای عصبی حمله می کند. در مورد MS، این عملکرد سیستم ایمنی بدن، میلین (ماده چربی که پوشش و محافظت از فیبرهای عصبی مغز و نخاع را برعهده دارد) از بین می برد.

میلین را می توان با پوشش عایق بر روی سیم های برق مقایسه کرد. هنگامی که میلین محافظ آسیب دیده و فیبر عصبی در معرض محیط قرار می گیرد، پیام هایی که در امتداد این عصب حرکت می کنند ممکن است آهسته یا مسدود شوند. حتی عصب ممکن است خودش آسیب ببیند.

روشن نیست که چرا MS در برخی افراد بوجود می آید و در دیگران این اتفاق نمی افتد. ترکیبی از ژنتیک و عوامل محیطی به نظر می رسد مسئول است.

برخی از عواملی که به عنوان علل احتمالی MS مطرح شده عبارتند از:

• ژنتیک: ام‌اس مستقیما به ارث برده نمی شود. اما افرادی که با فردی دارای ام اس مرتبط هستند، بیشتر احتمال دارد که مبتلا شوند. احتمال اینکه خواهر و برادر یا فرزند یک فرد دارای ام‌اس مبتلا شود در حدود ۲-۳ درصد است.
• کمبود نور خورشید و ویتامین D : ام اس در کشورهای دور از استوا رایج تر است. یعنی می تواند به این معنی باشد که کمبود نور خورشید و کمبود ویتامین D در این وضعیت نقش مهمی ایفا می کند. اگر چه مشخص نیست که آیا مکمل های ویتامین D می توانند به جلوگیری از ام اس کمک کنند یا خیر
• سیگار کشیدن: افرادی که سیگار می کشند تقریبا دو برابر بیشتر احتمال ابتلا به اسکلروز متعدد در مقایسه با کسانی است که سیگار نمی کشند دارند.
• چاقی نوجوانی: افرادی که در طول سال های نوجوانی چاق بودند، خطر ابتلا به MS بیشتری دارند
• عفونت های ویروسی: پیشنهاد شده است که عفونت ها به ویژه آنهایی که به وسیله ویروس اپستین بار (مسئول تب یا بیماری مونونوکلئوز عفونی) ایجاد می شوند، ممکن است سیستم ایمنی را درگیر کنند و منجر به ام اس در برخی افراد شود.
• جنسیت: زنان ۲ تا ۳ برابر احتمال ابتلا به MS بیشتر از مردان دارند. دلیل این امر معلوم نیست!

تحقیقات بیشتری لازم است تا بیشتر بدانیم که چرا ام اس رخ می دهد و آیا می توان برای جلوگیری از آن کاری انجام داد یا خیر.

تشخیص بیماری ام اس چگونه است؟

پزشک شما باید یک معاینه عصبی، یک تاریخچه بالینی و یک سری آزمایش دیگر برای تعیین اینکه آیا MS دارید یا نه، انجام دهد.

آزمایش تشخیصی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• اسکن ام آر آی: استفاده از رنگ کنتراست اجازه می دهد MRI برای تشخیص ضایعات فعال و غیر فعال در مغز و نخاع شما.
• آزمون بالقوه تحریک کننده: این تست به تحریک مسیرهای عصبی نیاز دارد تا فعالیت الکتریکی را در مغز شما تجزیه و تحلیل کند. سه نوع پتانسیل تحریک شده توسط پزشکان برای تشخیص MS به صورت بینایی، ساقه مغزی و حسی است.
• آزمایش مایع مغزی نخاعی (سوراخ کمری): پزشک شما ممکن است از این آزمایش برای پیدا کردن اختلالات در مایع مغزی نخاعی استفاده کند. اینکار می تواند به جلوگیری از بیماری های عفونی کمک کند.
• آزمایش خون: پزشکان از آزمایش خون برای تشخیص دادن و تمایز ام اس از سایر بیماری ها با نشانه های مشابه استفاده می کنند.

تشخیص MS نیاز به شواهدی از میلین زدایی داد که در زمان های مختلف در بیش از یک منطقه مغز، نخاع و یا اعصاب چشم است.

همچنین لازم است از بیماری های دیگر که علائم مشابهی دارند تمایز داده شود مانند:

• بیماری لایم
• لوپوس
• سندرم Sjögren

 

عوارض ناشی از ام اس چیست؟

عوارض و آسیب ناشی از اسکلروز متعدد می تواند در هر نقطه از سیستم عصبی مرکزی شما ظاهر شود و بر روی هر قسمت از بدن شما تأثیر بگذارد.

یکی از شایع ترین نشانه های ام اس خستگی است، اما برای افراد مبتلا به ام اس موارد زیر نیز معمول است:

• افسردگی
• اضطراب
• برخی از اختلالات شناختی

همانطور که در بالا اشاره شده است یکی از اختلالات جدی در بیماری ام اس، افسردگی است. افسردگی می تواند در هر فردی که بطور طولانی مدت با مشکلات زیادی مواجه است ایجاد شود. در بیماری ام اس این موضوع به دلیل آسیب اعصاب مربوط به خلق و خو می تواند بدتر باشد.

 

مشکلات حرکتی

 

همانطور که به سن شما اضافه می شود، برخی از ناتوانی های MS ممکن است واضح تر شود. اگر مسائل مربوط به تحرک داشته باشید، ممکن است در معرض خطر بیشتر برای شکستگی های استخوانی به علت سقوط قرار بگیرید. داشتن شرایط دیگری مانند آرتریت و پوکی استخوان می تواند مشکل را پیچیده کند.

مشکلات حرکتی نیز می تواند به عدم فعالیت بدنی منجر شود، که می تواند منجر به مشکلات دیگر سلامتی شود. خستگی و مسائل مربوط به تحرک نیز ممکن است بر عملکرد جنسی تاثیر بگذارد.

 

درمان ام اس

هنوز هیچ درمان قطعی و کاملی برای ام اس وجود ندارد. اما گزینه های متعدد و گسترده درمان و توانبخشی وجود دارد.

درمان ام اس نیاز به درمانی همه جانبه دارد. این همه جانبه بودن شامل درمان دارویی، توانبخشی، تغذیه و… می شود. در مقالات دیگر به طور تخصصی هر یک را بیان کرده ایم.

توانبخشی ام اس

توانبخشی ام اس یکی از مهمترین بخش های درمان ام اس است. درواقع درمان دارویی همه چیز نیست. هنوز هم درمان دارویی قطعی یافت نشده است.

توانبخشی شامل گفتاردرمانی، فیزیوتراپی، کاردرمانی و ارتز و پروتز است.

گفتاردرمانی به مشکلات بلع، تلفظ، صحبت کردن، مشکلات خستگی، پایین بودن صدا، گرفتگی صدا و… را درمان می کند. در مواردی که توانایی ارتباط برقرار کردن فرد به شدت آسیب دیده است گفتاردرمانگر می تواند تجویز ارتباط و مکمل جایگزین را پیشنهاد دهد.

فیزیوتراپی به درمان مشکلات حرکتی، کاهش آتروفی عضلات، تعدیل تون عضلانی و… می پردازد.

کاردرمانی به مسائل شناختی نظیر حافظه و توجه و مسائل حرکتی با استفاده از حداقل توانایی های فرد می پردازد.

ارتز و پروتز با تجویز وسایل کمکی به اصلاح وضعیت و… می پردازد.

اگر اطلاعات کامل تر و بیشتری از درمان مالتیپل اسکلروزیس نیاز دارید به مقاله ی زیر مراجعه کنید:

درمان ام اس »

دارویی

اگر ام اس از نوع عود و بهبود(RRMS) دارید، داروهای اصلاح کننده بیماری برای کاهش پیشرفت ام‌اس طراحی شده و میزان عود بیماری شما کاهش می یابد.

داروهای تعدیل کننده بیماری خود تزریقی عبارتند از گلاتیرامر (کوپاکون) و اینترفرون های بتا مانند:

• آونکس (Avonex)
• بتاسرون (Betaseron)
• اکستاویا (Extavia)
• پلگریدی (Plegridy)
• ربیف (Rebif)

داروهای خوراکی برای ام اس از نوع عود و بهبود عبارتند از:

• دی متیل فومارات (Tecfidera)
• فینگولیمود fingolimod (گیلنیا)
• تری فلومونید (Aubagio)

درمان های تزریق داخل وریدی برای ام اس از نوع عود و بهبود عبارتند از:

• آلمتوزوماب Alemtuzumab (Lemtrada)
• ناتالیزوماب (تیزابری)
• میتوکسانترون Mitoxantrone (Novantrone)، که فقط برای MS شدید است

داروهای اصلاح کننده بیماری در درمان ام اس پیشرونده موثر نیست.

پزشک می تواند کورتیکواستروئیدها، مانند متیل پردنیزولون (Medrol) و پردنیزون (Deltasone) را برای درمان عود بیماری، تجویز کند.

درمان های دیگر ممکن است علائم شما را کاهش دهد و کیفیت زندگی شما را بهبود بخشد. از آنجا که ام‌اس برای همه متفاوت است، درمان بستگی به علائم خاص شما دارد. برای اکثر موارد، یک رویکرد انعطاف پذیر لازم است. یعنی برای هر فرد برنامه ی اختصاصی داشت.

توصیه های تغذیه برای ام اس

رژیم غذایی نشان داده است که بر ماهیت بیماری تأثیری ندارد، اما می تواند به برخی از چالش های شما کمک کند. به عنوان مثال، اگر خستگی دارید، یک رژیم غذایی حاوی چربی و کربوهیدراتهای ساده کمک نمی کند.

رژیم بهتر، سلامت کلی شما را بهتر می کند. شما نه تنها در کوتاه مدت احساس بهتر می کنید، بلکه پایه ای برای آینده ی سالم خواهید داشت.

رژیم غذایی شما باید شامل موارد زیر باشد:

• انواع سبزیجات و میوه ها
• منابع پروتئین بدون چربی، مانند ماهی و مرغ بدون پوست
• غلات کامل و دیگر منابع فیبر
• آجیل
• حبوبات
• محصولات لبنی کم چرب
• آب مناسب و سایر مایعات

در مورد چگونگی تاثیر رژیم غذایی بر روی MS بیشتر بدانید »

شما باید محدود یا اجتناب کنید از:

• چربی های اشباع شده
• چربی ترانس
• گوشت قرمز
• غذاها و نوشیدنی هایی با قند بالا
• مواد غذایی با سدیم بالا
• غذاهای بسیار فراوری شده

کنترل غذایی می تواند به شما در حفظ وزن سالم کمک کند. مشخصات و کالری غذاها را بخوانید. غذاهایی که دارای کالری زیاد هستند اما مواد مغذی در آنها کم است، به شما کمک نخواهد کرد.

از پزشک خود بپرسید که آیا باید رژیم غذایی خاصی را مصرف کنید یا مکمل غذایی داشته باشید. اگر شرایط مراجعه حضوری به متخصص تغذیه را ندارید می توانید با ما در تماس باشید.

این راهنمایی ها را برای رژیم غذایی ام اس بررسی کنید »

جلوگیری از ابتلا به ام اس

برای جلوگیری از ام اس هنوز راهنمای جامعی وجود ندارد. چرا که این اختلال هنوز ناشناخته است. بخصوص اینکه علت ایجاد آن را نمی دانیم و در نتیجه برای پیشگیری از آن هم نمیتوانیم با قطعیت نظر دهیم.

اما برخی تحقیقات در این زمینه تاثیرات موارد زیر را مثبت نشان داده است:

• ویتامین دی D
• روزه داری
• قهوه

شاید برای شما جالب باشد که روزه داری چه تاثیری می تواند بر ام اس داشته باشد؟ اما این تحقیقات جهانی بوده اند و منابع و توضیحات در مقاله ی زیر آورده شده اند. اما بطور خلاصه روزه داری با کاهش میزان کالری دریافتی در طی روز، نقش ضد-التهابی در مغز ایجاد می کند.

 

آینده و پیش آگهی ام اس چیست؟

تقریبا غیرممکن است که پیش بینی کنیم ام اس در هر شخص چگونه پیشرفت می کند.

حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد افراد مبتلا به ام اس دارای حملات نادر و حداقل ناتوانی تا ده سال پس از تشخیص هستند. که گاهی اوقات MS خوشخیم نامیده می شود.

ام اس معمولا سریعتر از نوع عودکننده-بهبودشونده پیشرفت می کند. افراد مبتلا به عود-بهبود می توانند سالها در دوره بهبودی خود باشند. فقدان ناتوانی یا معلولیت پس از پنج سال معمولا نشانه خوبی برای آینده است.

این بیماری معمولا در مردان سریعتر از زنان پیشرفت می کند. همچنین ممکن است در افرادی که بعد از ۴۰ سالگی تشخیص داده می شوند و در افرادی که میزان عود بالایی دارند سریعتر پیشرفت کند.

حدود نیمی از افراد مبتلا به ام اس، تا ۱۵ سال پس از دریافت تشخیص ام اس از یک عصا و یا سایر روش های کمکی استفاده می کنند. در ۲۰ سالگی پس از تشخیص، حدود ۶۰ درصد هنوز در حال حرکت هستند و کمتر از ۱۵ درصد نیاز به مراقبت از نیازهای اولیه خود دارند.

کیفیت زندگی شما بستگی به علائم شما و نحوه درمان شما دارد. این بیماری به ندرت کشنده اما غیر قابل پیش بینی می تواند بدون هیچ هشداری تغییر کند. اکثر افراد مبتلا به ام اس دچار ناتوانی شدید نمی شوند و به زندگی به طور کامل ادامه می دهند.